امير مومنان حضرت علي (ع ) كه خود يك « پدر » است و فرزنداني بزرگ و شريف و تاثيرگذار در تاريخ بشريت همچون امام حسن (ع ) و امامحسين (ع ) و حضرت زينب (س ) را به جوامع انساني تحويل داده است هم در « انديشه » وهم در « عمل » خود را در تربيت و پرورش فرزندان از جنبه هاي گوناگون مسئول و متعهدمي دانست و از همين رو در تلاشي دقيق و با نظارت و مراقبتي مستمر به اين امر مهم ومحوري اهتمام ويژه داشت.
در فرهنگ عمومي وقتي سخن از تربيت و پرورش فرزندان به ميان مي آيد بسيار سريعاذهان و افكار به « مادران » معطوف مي شود و متاسفانه نام و ياد و ضرورتي از نقشتربيتي « پدران » به ميان نمي آيد و حال آنكه اصل حياتي و بنيادي تعليم و تربيتفرزندان وظيفه و مسئوليت مشترك مادران و پدران است و هر كدام در جايگاه خود و بهميزان زمان حضور در لحظات تعامل با كودكان و نوجوانان در تربيت و پرورش صحيح آنانسهم و نقش دارند.
بديهي است بيشترين حضور در صحنه هاي تعامل با فرزندان و تربيت و پرورش آنان توسطمادران صورت مي گيرد و اين به دو دليل است . دليل اول اين كه كيفيت و نوع وظايف ومسئوليت هاي مادران به گونه اي است كه حضور و نقش آفريني بيشتر آنان را در محيط وكانون خانواده مي طلبد و دليل دوم اين كه حكمت هاي آفرينش الهي عواطف خاصي در نهادو سرشت مادران به وديعه گذاشته است كه آنان را سهم بيشتري از مراقبت هاي تربيتي وتلاش هاي دقيق و مستمر براي پرورش نونهالان مي بخشد.
دو دليل مزبور اگر چه پذيرفته است ولي نافي مسئوليت پدران در تربيت فرزندان نميباشد و وظايف مهم در پرورش كودكان و نوجوانان را « بيشتر » و نه « مطلق » به مادرانمحول مي نمايد و پدران نيز جايگاه و نقش خاص و مسئوليت هاي مشخصي دارند كه بايدنسبت به آنها متعهد باشند.
امير مومنان حضرت علي (ع ) كه خود يك « پدر » است و فرزنداني بزرگ و شريف وتاثيرگذار در تاريخ بشريت همچون امام حسن (ع ) و امام حسين (ع ) و حضرت زينب (س ) را به جوامع انساني تحويل داده است هم در « انديشه » و هم در « عمل » خود را درتربيت و پرورش فرزندان از جنبه هاي گوناگون مسئول و متعهد مي دانست و از همين رو درتلاشي دقيق و با نظارت و مراقبتي مستمر به اين امر مهم و محوري اهتمام ويژه داشت .
نامه اميرمومنان (ع ) به فرزندش امام حسنمجتبي (ع ) نمونه اي بزرگ و مهم از انديشه ها و رهنمودهاي تربيتي آن پيشواي الهي ميباشد كه در متن آن آموزش ها و روش ها و راهكارهاي ارزشمندي نهفته است و جنبه هايمختلف تربيت و پرورش را مي نماياند.
در بخشي از اين رهنمودها براي يافتن محوري ترين مسئوليت هاي پدران درتربيت فرزندان دقت و تعمق مي نمائيم :
« پسرم ... من فضايل و ارزش هاي اخلاقي را براي تو نماياندم و برشمردم ... پيشاز آن كه خواهش ها و دگرگوني هاي دنيا به تو هجوم آورند و پذيرش اطاعت مشكل گرددزيرا قلب نوجوان همچون زمين حاصلخيز و آماده كشت است كه هر بذري در آن پاشيده شودمي پذيرد. پس در تربيت تو شتاب كردم پيش از آنكه دل تو سخت شود و فكر و عقل تو به چيزي ديگر متمايل و مشغول و مغشوش گردد و نيزتا به اين وسيله به استقبال كارهايي بروي كه صاحبان تجربه زحمت آزمون آن را كشيدهاند و تو را از تلاش و يافتن بي نياز ساخته اند...
پسرم درست است كه من به اندازه پيشينيان عمر نكرده ام اما در كردار آنان نظرافكندم و در اخبارشان انديشيدم و در آثارشان سير كردم تا آنجا كه گويا يكي از آنانشده ام بلكه با مطالعه تاريخ آنان گويا از اول تا پايان عمرشان با آنان بوده ام پسقسمت هاي روشن زندگي آنان را از دوران تيرگي شناختم و زندگاني سودمند آنان را بادوران زيانبارش شناسايي كردم سپس از هر چيزي مهم و ارزشمند آن را و از هر حادثه ايزيبا و شيرين آن را براي تو برگزيدم و ناشناخته هاي آنها را دور كردم پس آنگونه كهپدري مهربان نيكي ها را براي فرزندش مي پسندد من نيز بر آن شدم تو را با خوبي هاتربيت كنم .
در نگاه آموزه هاي تربيتي اسلام پدران بايد همواره از درگاه حضرت پروردگار تربيتصحيح و كامل فرزندان را تمنا كنند و خداوند را به ياري بطلبند
در اين رهنمودهاي ژرف تربيتي امير مومنان (ع ) چهار محور و موضوعمهم از وظايف و مسئوليت هاي پدران در تربيت و پرورش فرزندان مورد توجه قرار ميگيرد:
تربيت اخلاقي و معنوي
تربيت اخلاقي و معنوي از موضوعات بسيار مهم و از عوامل اصلي در شكل گيري شخصيتفرزندان محسوب مي شود به گونه اي كه چنانچه در اين امر حياتي قصور شود حيات سالم وبالنده انسان در تمام مراحل و دوره هاي كودكي نوجواني جواني و بزرگسالي به خطر ميافتد و مشكلات و موانع فراوان رخ مي نمايانند و ركودها و جمودها از يك سو و بيراههها و مهالك از سوي ديگر رشد و كمال و سعادت آدمي را مختل مي كنند و همين جاست كهضلالت و گمراهي و فساد و تباهي نيز چهره ظاهر مي سازد و باندهاي مخرب براي آلودهكردن جوانان و بهره برداري هاي مختلف از آنان به دام گستري مي پردازند و به سرعت وسهولت به شكار نونهالاني روي مي آورند كه از ابتدا و در كانون خانواده كه اولينمركز تربيت و شكل گيري شخصيت سالم و پاك مي باشد تحت نظارت و پرورش صحيح قرارنگرفته اند.
نظام تربيتي اسلام مسئوليت محوري « پدران » را در تربيت اخلاقي و معنوي كودكان ونوجوانان بسيار زيربنايي مي داند و با تعابير ژرف و آگاهي بخش اين مهم را به صورتيك شناخت و بينش ضروري در اذهان وافكار عمومي تثبيت مي نمايد.
در نگاه آموزه هاي تربيتي اسلام پدران بايد همواره از درگاه حضرت پروردگار تربيتصحيح و كامل فرزندان را تمنا كنند و خداوند را به ياري بطلبند.
پرورش فكري و اعتقادي
پرورش فكري و اعتقادي دومين مسئوليت محوري پدران براي ساختن و به رشد و كمال درآوردن شخصيت فرزندان خويش مي باشد. اهميت خاص و آثار ارزشمند اين نوع پرورش را وقتيدر مي يابيم كه مشاهده مي كنيم در هر عصري از اعصار و زمان ها وجود جريان هاي فكريناسالم براي به انحراف كشاندن نوجوانان يك واقعيت تلخ و ثبت شده در اوراق تاريخ ميباشد.
بينش يابي و فرصت شناسي
يكي از وظايف مهم و ارزشمند پدران اين است كه نسبت به دوره بسيار حساس و حياتي « نوجواني » اصل بينش يابي و وظيفه فرصت شناسي را مورد توجه و نظر و عمل قرار دهند وهيچ گونه غفلت و مسامحه اي را روا مدارند كه در آن صورت حركت سالم و پوياي تربيتيفرزندان را با مانع و مشكل مواجه مي سازند و در پي آن شاهد عواقب و آثار تلخ وناگوار آن خواهند بود.
اصل بينش يابي پدران را به مطالعه و دقت براي شناخت دوره نوجواني و عواطف واحساسات خاص آن دعوت مي كند و وظيفه فرصت شناسي پدران را به شكار فرصت هاي مناسب بهوجود آمده در اين دوره حساس براي تربيت و پرورش سالم و مستحكم نوجوانان وادار مينمايد.
در دوره نوجواني در كنار فراهم آمدن شرايط براي رشد جسمي و بروز آثار و جلوه هايخاص آن زمينه ها براي رشد ارزش هاي اخلاقي از يكسو و پذيرش اعتقادات سالم از ديگرسو كاملا آماده و مناسب مي گردد و به همين دليل پدران بايد دقت و نظارت آميخته بااطلاعات و شناخت و آگاهي هاي لازم را معمول دارند تا نوجوان هم از جنبه فكري واعتقادي به دين باوري اصيل برسد و هم از جنبه اخلاقي و معنوي شخصيتي پاك و سالم وپايبند به ارزش ها و هنجارهاي اسلامي بيابد.
نوجوان در اين دوره از زندگي به دليل آمادگي براي پذيرش باور و اعتقاد و نيزمتمايل شدن به ارزش هاي اخلاقي به زمين بكر و حاصلخيزي شبيه است كه هر بذري در آنبيفشانيم رشد مي كند.
اميرمومنان (ع ) در اين رهنمود ارزش و آثار گرانقدر « تجربه » ها در ياري رساني نوجوانان را مينماياند و به اين واقعيت تصريح مي كند كه هر كدام از فرزندان بايد با پشتوانه اينيرومند از تجربه هاي موفق وارد اجتماع شوند
تجربه آموزي و عبرت اندوزي
وظيفه چهارم محوري پدران براي رشد شخصيت فرزندان انتقال تجربه هاي بزرگ تاريخي ودرس ها و پيام هاي نهفته در آنها به نوجوانان و ايجاد پشتوانه اي از عبرت و بصيرتبراي پيمودن راه پرفراز و نشيب زندگي مي باشد
اميرمومنان (ع ) در اين رهنمود ارزش و آثارگرانقدر « تجربه » ها در ياري رساني نوجوانان را مي نماياند و به اين واقعيت تصريحمي كند كه هر كدام از فرزندان بايد با پشتوانه اي نيرومند از تجربه هاي موفق وارداجتماع شوند تا بتوانند در مسير طولاني و پرفراز و فرود حيات دنيا از گردنه هاي سختعبور نمايند و در هر جلوه از زندگي ـ چه اخلاقي و رفتاري چه فرهنگي و علمي چه فكريو اعتقادي چه اجتماعي و سياسي ـ از اين پشتوانه هاي كارآمد بهره وري هاي جامعنمايند.
به اين ترتيب حضرت علي (ع ) هم به انجام وظيفه خويش به عنوان يك « پدر » برايانتقال تجربه هاي مفيد به فرزندش اشاره مي نمايد و هم به نقش و اهميت تجارب سازندهبراي نسل هاي بشر اشاره دارد.