قسمت پيش در مقاله اي با عنوانروياي داشتن کودک منظم ، از تعريف "نظم" گفتيم ولزوم آن. همچنين فوايد منظم بودن و نيزنتايج وسيب هاي بي نظمي در کنار علل آن مطرح شدند. در اين مقاله ميخواهيم به نحوه وراههاي ايجاد نظم در کودکان بپردازيم...
از کي شروع کنيم؟
** بهترين زمان از همان بدو تولد است. در تعاليم اسلامي داريمکه قبل از آنکه کودکت به بدي ها خو بگيرد او را به نرمي به خوبي ها عادت بده. ايننظم را در تغذيه کودک، در تعويض او و... بايد رعايت کرد. کمي که بزرگتر شد، از طريقکنترل ادرار و دفع او، زمينه را براي نظم در کارهايش فراهم کنيد. حدوداً سنين 18ماهگي.
**در مراحل بعدي، برنامه ايبراي نظم او در خواب و خوراک، در شستشو و استحمام، در بازي ها و معاشرت ها و... :
از 2 سالگي
**مثلاً:کودک از 2 سالگي به بعد مي تواند بهشما در چيدن سفره کمک کند. از همين فرصت استفاده کنيد. از او بخواهيد هر چيز را درسفره در جاي خود قرار دهد و براي اين کار او را تشويق کنيد. درواقع کاري کنيد که اواز نظم داشتن لذت ببرد و خود را محتاج نظم ببيند.
نکته مهم:
**از کودکتان به تناسب سن،جنس، ظرفيت رواني و شرايط محيطي زندگي‌تان، توقع داشته باشيد. ما از کودک 4 سالهتوقع نظم فرد بزرگسال را نداريم. به عبارت ديگر، نظم را از کودکتان بخواهيد ولي بااو مثل يک سرباز يا يک روبات رفتار نکنيد!!
**اصولاً اندکي ريخت و پاش،بي نظمي و آشفتگي جزء شرايط رشد است و شما بايد اين را بپذيريد. اين که توقع کنيدکودک فقط و فقط به نظم بينديشد و بسيار مبادي آداب باشد فکري خطا و ضربه به رشداوست.
چگونه به کودکم نظم را بياموزم؟
آموزشها:قدم اول اين است که به صورت مستقيم و غيرمستقيم و به تناسب سناو به آموزش نظم بپردازيم يعني اول بايد بداند نظم يعني چه؟
تذکرات و القائات:اينمسئله نقشي اساسي و فوق العاده در ايجاد نظم در کودک دارد. از نظم تعريف کنيد و اورا تشويق به رعايت آن نماييد. تکرار مسائل (البته به شيوه اي آرام و مهربان، بدونخشونت، بدون کنايه و تحقير) موجب جهت دادن تدريجي طفل به اتخاذ شيوه اي منظماست.
گاهي مسئوليتيرا به او بسپاريد و بخواهيد که آن را به انجام برساند. مثلاً: مسئوليت نظم وسايل واشياء اتاق يا تنظيم سفره و وسايل آن را به او بدهيد. از حدود سنين 6 مي توان ازکودک خواست که اشياء و اثاثيه اتاق خود را منظم کند، وسايل و ابزار خود را تميزکند
تهيه مقررات:براي اومقرراتي تعيين کنيد و از او بخواهيد آن را رعايت کند. مثلاً: معلوم باشد که ماشينهاي اسباب بازي اش را در کدام سبد بگذارد، عروسک هايش را در کدام طبقه کمد؟ کتابهايش را در کجا و...
و به نظارت غيرمستقيم و مستقيم او بپردازيد. به گونه اي که اين نظارت، براي اوخسته کننده نباشد و آن را منطقي و مفيد بداند.
جنبه الگويي:کودک بخشاعظم آموخته هايش را از راه ديدن الگوها فرامي گيرد و اولين الگوها پدر و مادر واعضاي خانواده و بعد دوستان‌اند. گاهي در حضور کودک، اشياء را در جاي خود قرار دهيديا با هم در ساعتي منظم و معلوم به رختخواب برويد.
تنظيم برنامه:وقتي کهکودکتان به اهميت نظم پي بُرد و آن را منطقي و شيرين دانست، با هم برنامه اي تهيهکنيد که در آن ساعات مطالعه، خواب، بازي و... معلوم باشد. اين برنامه بايد به گونهاي باشد که کودک در سايه‌ي عمل به آن، به نتايج لذت بخشي برسد، نبايد احساس خستگيکند و نيز نبايد احساس کند برنامه اي خشک و غيرجذاب است. مثلاً: قرار بگذاريد اوساعت 10 بخوابد ولي اگر چند دقيقه تأخير شد، حکم اعدامش را صادر نکنيد!!
اين کار از سنين قبل از 7 امکانپذير است.
نشان دادن آثار:براياينکه نظم در او نهادينه شود در مواردي او را متوجه فوايد آن کنيد.
سپردن مسئوليت:گاهي مسئوليتي را به او بسپاريد و بخواهيد که آن را بهانجام برساند. مثلاً: مسئوليت نظم وسايل و اشياء اتاق يا تنظيم سفره و وسايل آن رابه او بدهيد.
از حدود سنين 6 مي توان از کودک خواست که اشياء و اثاثيه اتاق خود را منظم کند،وسايل و ابزار خود را تميز کند.
از سن 7 مي توان از او خواست ميز خود را تميز کند، روي هر کشو اتيکت بچسباند وزندگي شخصي‌اش را سر و سامان دهد. و البته تشويق و تحسين در اين رابطه حرف اول رامي زند.
زمينه سازي براي عادت :عادات بر اثر تکرار و تمرين بدست مي آيند. اگر بتوانيم رعايت نظم را براي کودک،جزئي از زندگي او بسازيم، در آن صورت او تدريجاً به آن عادت خواهد کرد و وقتي کودکبه چيزي عادت کند ديگر آن کار دشوار نخواهد بود. و در بزرگسالي وقتي به حديث امامعلي (ع) در مورد نظم و يا احاديث ديگر در ستايش نظم برمي خورد نه تنها احساس سختيندارد بلکه شيريني دارابودن اين خصلت را با تمام وجود احساس مي کند. حال بببينيمچگونه؟
مثلاً: به کودک خود آموزش دهيد و کم کم با تشويق برايش ايجاد عادت کنيد که هرروز پس از بازگشت از بازي يا مدرسه يا... دست و صورت خود را بشويد، هفته اي 2 باراستحمام کند و...
در طريق ايجاد عادت، مراقبت دائم لازم است. سازندگي انديشه او، اصلي است که بايدرعايت شود، در مورد خطا و اشتباهش به او مهربانانه تذکر دهيد و وقتي به درستي کاريرا انجام داد او را تشويق و تمجيد کنيد.
استفاده از عوامل کمکي:
براي ايجاد نظم در زندگي کودک دلبندتان از عوامل کمکي زير نيز مي توانيداستفاده کنيد:
بازي:از طريق بازي ميتوانيد هر نوعي از صفات اخلاقي و نيکو را در کودکتان به آساني نهادينه کنيد. به اودرس شجاعت، کمک به همنوع، همکاري، معاشرت هاي دوستانه و البته نظم و ترتيب بدهيد (وصد البته مي توانيد انواع و اقسام رذيلت هاي اخلاقي، بي نظمي، خودخواهي و... را نيزبه او آموزش دهيد!!)
مثلاً:برخي از بازي هاوجود دارند که انجام آن ها مبتني بر رعايت قوانين و مقررات است. مثل بازي هاي نظامي، دزد و پليس، امدادگري، قايم باشک، بازي سکوت، بازي جهش و حرکت بر اساس شماره هاو...
پندگويي، خيرخواهي و اعلاممحبت:کودکتان بايد قلباً متوجه شود که شما او را دوست مي داريد واگر مي خواهيد منظم باشند دقيقاً به علت همين محبت است. چون با رعايت نظم، درزندگيشان موفق تر خواهند بود.
رفق و مدارا و ناديدهگرفتن،عفو و گذشت، هم چنين تشويق ها و تحسين ها، دادن امتيازاتبراي نظم و ترتيب و...
لطفاً جوگير نشويد!!
در راستايايجاد نظم در کودک مهمترين مسأله صبر و حوصله‌ي والدين و مهم تر از آن منظم بودنخود آن هاست. لذا اگر مي خواهيد کودکتان منظم باشد اول خودتان سعي کنيد
آنچه بايد در زمينه‌ي نظم بخشي به رفتارکودکتان به طور اخص و نهادينه کردن هر خصلت نيکوي ديگري بطور اعم بايد رعايت کنيدبه اين شرح‌اند:
** تنبيه ها به ويژه بدني، بينظمي کودک را اصلاح نمي کند و اگر هم در مواردي اصلاح کند قطعاً پايدار نخواهدماند. توصيه مي شود بعضي از موارد بي نظمي را ناديده بگيريد و هرگاه احساس کرديدنياز به تنبيه است به جاي کتک زدن يا آزار و حتي تحقير شخصيت کودک، مي توانيد ازآنچه او دوست مي دارد، محرومش کنيد يا با ناراحتي توبيخش کنيد. (فقط يادتان باشدتنبيه‌تان اولاً به شخصيت او لطمه اي نزند و ثانياً مجازات هايتان در حد و اندازه‌يرفتار بد او باشد يعني لطفاً در تنبيه، کنترلتان را از دست ندهيد و زياده روينکنيد).
** امر و نهي شديد بيشتر ازاينکه در کودک مؤثر باشد شما را آزرده خاطر و خسته مي کند. به جاي آن سعي کنيد باملاطفت و مهرباني و بيان نتايج مطلوب، رفتار خوب را در درون جانش بنشانيد.
** باز هم مي گوييم که تشويقنقاط مثبت به مراتب سازنده تر از سرزنش است.
يادتان باشد که در عادت دادن به هر خصلتي، مهمتر از هرچيز صبر و صبر و صبر است وهرچه سن کودک کمتر باشد آسانتر است. و دليل آن براساس تعاليم دين مبين اسلاماينگونه آمده است که شاخه‌ي نرم، منعطف تر از شاخه‌ي خشکيده است. و نکته‌ي آخراينکه چنانچه با اين دستورالعمل ها نتوانستيد کاري از پيش ببريد يا دير به فکرافتاده ايد پيشنهاد ما مراجعه به يک مشاور آگاه در زمينه‌ي مسائل کودک و نوجوان وروانشناسي مرضي است. موفق باشيد.
نتيجه گيري:
نظم در زندگي فردي و اجتماعي افراد بسيار مؤثر است و رعايت آن علاوه بر صرفهجويي در وقت و هزينه، کيفيت انجام کارها را نيز به مراتب بالا مي برد. در راستايايجاد نظم در کودک مهمترين مسأله صبر و حوصله‌ي والدين و مهم تر از آن منظم بودنخود آن هاست. لذا اگر مي خواهيد کودکتان منظم باشد اول خودتان سعي کنيد (حداقل جلويچشمان او) نظم را رعايت کنيد. و هرگاه کودکتان به توصيه هاي شما عمل کرد او راتشويق کنيد؛ حتي اگر آن کار انجام شده توسط او براي شما بسيار پيش پا افتاده باشدزيرا براي ايجاد هر خصيصه‌ي مثبتي از کوچک ترين ها شروع کردن و به بزرگ ها ر سيدنهم آسان تر است و هم اثرات آن پايدارتر خواهد بود.