تنبیه مؤثر شامل پنج مرحله و عامل است و معمولاً به
ترتیب زیر می آید:
- شناسایی و تعیین رفتار معینی که
اشتباه بوده
- گزاره یا عبارتی در شرح تاثیر
ناشایست آن رفتار
- پیشنهاد یک یا چند گزینه به جای آن
رفتار نادرست
- تشریح نوع تنبیه
- شرح انتظارات شما از رفتار شایسته
همواره در تنبیه کردن سعی کنید هر
پنج مورد فوق را در نظر بگیرید.
به فرزند چهار
ساله تان گفته اید اگر نتواند به مطلب دلخواه خودش
برسد نباید گریه کند. حالا او چون درست قبل از شام به او شیرینی نمی دهید، گریه را
آغاز می کند. به او می توانید چنین جملاتی بگویید: لطفاً وقتی چیزی می خواهی نق
نزن (شناسایی)، این کار خلق مرا تنگ می کند (تاثیر). اگر گرسنه هستی، چون شام
نزدیک است می توانی هویج یا تکه کرفس بخوری (گزینه).
به تو فرصت می دهم در آن گوشه آرام
بنشینی (تنبیه)، می دانم دفعۀ دیگری که بگویم نمی توانی چیزی را بی موقع بخوری،
گریه نخواهی کرد (انتظار).
قاعدۀ سرانگشتی برای میزان منزوی کردن کودک، به ازای هر سال
سن، یک دقیقه است (چهار دقیقه برای چهار ساله). زمانی که فرزندتان را در انزوا
قرار می دهید وادارش کنید تنها گوشه ای بنشیند و نتواند کاری به جز نشستن انجام
دهد (نه در اتاقی برای بازی چیزهایی در آن باشد).
در مدت انزوا، شکایت احتمالی او را
ناشنیده بگذارید و دنبال کار خود باشید. اگر قبل از پایان مدت انزوا از جای خود
بلند شود، با لحنی محکم بگویید به همان جایی که نشسته بود برگردد و چون از جایش
بلند شده، مدت انزوا افزایش پیدا می کند و سی ثانیه به مدت انزوا بیفزایید.
به فرزند شش سالۀ خود تذکر داده اید
روی کاناپۀ اتاق نشیمن با آبرنگ نقاشی نکند، ولی می بینید مشغول همین کار است. خوب
است جملاتی از این دست بگویید: از تو خواسته بودم وقتی روی این مبل می نشینی، با
آبرنگ یا ماژیک کار نکنی (شناسایی).
از این رنگ ها لکه هایی روی مبل می
ماند که تمیز کردن آنها بسیار مشکل است (تاثیر)، لطفاً فقط روی میز آشپزخانه نقاشی
بکن (گزینه)، یک هفته نباید از آنها استفاده کنی (تنبیه)، می دانم این بار یادت
نمانده بود ولی به خاطر سپردنش خیلی مهم است (انتظار).
تا سر حد امکان، میان تنبیه و تخلف انجام شده تناسب ایجاد کنید. چند روز
توقیف اسباب بازی که از آن استفادۀ نادرست شده، شیوه ای صحیح برای اعمال مقررات
است.
بارها و بارها از فرزند نه سالۀ خود
خواسته بودید موقع ورود به خانه، کفش هایش را بیرون بیاورد و یا آنها را بسیار
تمیز کند با این حال با کفش گلی تمام کف آشپزخانه را کثیف کرده است؛ خوب است با او
به این شکل برخورد کنید:
بارها به تو گفته ام قبل از ورود به
خانه باید کفش هایت را تمیز کنی یا از پایت بیرون بیاوری تا خانه گلی نشود
(شناسایی) من تازه کف خانه را تمیز کرده ام و حالا باید دوباره تمیزش کنم (تاثیر).
اگر نمی توانی کفش هایت را روی پادری تمیز کنی آنها را از پایت بیرون بیاور و
همانجا بگذار (گزینه).
حالا لطفاً زمین شو را بردار
و کف خانه را تمیز کن (تنبیه) تو معمولاً در مورد همه چیز بسیار خوب رفتار می کنی
لطفاً سعی کن دیگر این مطلب از یادت نرود (انتظار).
وادار ساختن کودک به جبران خسارتی
که وارد کرده، به خصوص وقتی این کار برایش طاقت فرسا باشد و او را از تخلفش پشیمان
سازد، روش مؤثری در تنبیه به شمار می آید.
فرزند سیزده سالۀ شما گفته بعدازظهر
را در خانۀ دوستش و در حضور مادر او می گذراند، ولی متوجه می شوید مادر دوستش آنجا
نبوده، بنابراین از این دروغ خشمگین هستید. می توانید مثلاً بگویید:
گفتی هر وقت به خانۀ او می روی،
مادرش هم هست. این را هم می دانی که فقط به شرطی می توانی به خانۀ دوستانت بروی که
بزرگتری آنجا باشد (شناسایی) اگر من ندانم پس از مدرسه کجا هستی نمی توانم حواسم
را جمع کارم کنم (تاثیر) اگر می خواهی بعد از مدرسه به غیر از آنچه با هم توافق
کرده ایم، دست به کار دیگری بزنی، باید لااقل تلفنی از من اجازه بگیری (گزینه).
در حال حاضر عصبانی تر از آن هستم
که بتوانم در این باره حرف بزنم. ولی حتماً باید در مورد دروغی که گفته ای صحبت
کنیم. تصمیم دارم برای یک هفته تو را در خانه نگه دارم و این تنبیه از امروز شروع
می شود. هر روز باید مستقیماً از مدرسه به خانه بیایی و تمام بعدازظهر و نیز آخر هفته
را در خانه بمانی (تنبیه) قبلاً به ندرت به من دروغ گفته ای، از این به بعد انتظار
دارم که حقیقت را به من بگویی (انتظار).
فرزند شانزده ساله یا هجده سالۀ شما
که با نظارت بزرگتر اجازۀ رانندگی دارد بدون اطلاع و در حالی که هنوز گواهینامه
ندارد، ماشین خانوادگی را برداشته و رفته است. این کار یک هفته قبل از امتحان
رانندگی اش صورت می گیرد. می توانید بگویید:
برخلاف قانون است که بدون بزرگتری
که گواهینامه دارد رانندگی کنی. ممکن است رانندگی را یاد گرفته باشی و لی تا وقتی
امتحان رانندگی نداده ای، اجازه نداری تنها رانندگی کنی (شناسایی) با این کار هم
من و هم خودت ممکن است گرفتار مشکلات زیادی بشویم (تاثیر).
اگر باید جایی بروی و من نیستم از
شخص دیگری که گواهینامه دارد خواهش کن با تو همراه بشود (گزینه). به خاطر این کار
اجازه نداری تا یک ماه دیگر در امتحان رانندگی شرکت کنی (تنبیه).
اطمینان دارم می فهمی رعایت مقررات
در خانۀ ما یک اصل است (انتظار).
هر بار که لازم می شود فرزند خود را
تنبیه کنید از این طرح کلی و عمومی پیروی کنید:
تخلف را شناسایی کنید، تاثیر آن را
شرح دهید، راه چاره پیشنهاد کنید، تنبیه را مشخص نمایید و بگویید رفتار بهتری که برای
دفعۀ بعد انتظار دارید، چیست. این است شیوۀ درست تنبیه کردن.